Kavram, bir nesnenin zihindeki tasarımıdır. Bu bir yönüyle nesneye, diğer yönüyle anlama ifade eder. Kavramın dildeki karşılığına terim denir. Kavramlar yoluyla düşünür, düşündüğümüzü dil yoluyla aktarırız.
Kavram, hayalden farklıdır. Hayal bir objenin belli bir anının tasarımıdır ve özeldir. Oysa kavram, aynı türdeki nesnelerin ya da varlıkların ortak tasarımlarıyla oluşur. Bu nedenle özel değil, geneldir.
Kavramların çeşitleri terimlerin çeşitlerini de belirtir. Bu çeşitleme de içeriklere göre yapılır.
1. Tümel Kavram (Genel Kavram) Nedir?
İfadelerde “bütün, tüm, her, hepsi” ifadeleri geçiyorsa bu kavram ya da terim, tümeldir. Aynı özellikleri taşıyan ya da aynı sınıfa giren varlıkların tümünü belirten terimlere tümel kavram ya da tümel terim denir. Örneğin “ülke, şehir, hayvan” gibi kavramlardır.
2. Tikel Kavram Nedir?
Tikel, “parça” demektir. İfadelerde “bazı, kimi, kimisi, birkaç” ifadeleri geçiyorsa bu kavram ya da terim, tikeldir.
3. Tekil Kavram Nedir?
Türkçedeki dilbilgisinden de bilineceği üzere tek bir varlığa işaret ederler. Örneğin “bu, şu, o” gibi ifadeler tek bir varlığa hitap eder. “Ahmet, İzmir, Fransa” gibi kavramlar da tek bir varlığa hitap eder. Doğal olarak tekildir.
4. Somut Kavram ve Soyut Kavram Nedir?
Duyu organları ile algılanabilen her şey somuttur. Duyularla algılanamayan, sadece somut kavrama atfedilen özelliklerden somutlanarak elde edilen kavramlar soyut kavramlardır. Mesela somut kavramlar nesnel dünyada varlıklara karşılık gelir. Örneğin “insan”, duyu organlarıyla algılanan somut bir kavramdır. Ama insana özgü birtakım niteliklerden ayıklanarak “insanlık” diye ortaya çıkan kavram, somut olarak yoktur.
- Bu sınıfta birçok insan var. – Bu sınıfta hiç insan kalmamış.
5. Kolektif Kavram ve Distribütif Kavram Nedir?
Kolektif kavram, bireyler grubunu ifade eder. Distribütif kavram, bireyler grubunu ifade edip bireyde gerçekleşen kavramlardır. Kolektif zaten birliktelik, bir aradalık anlamlarına gelir. Distribütif ise, distribütörden aklımıza gelebilir. Çünkü distribütör, temsilci anlamındadır. Mesela “x firmasının bölge distribütörü” gibi kullanılır.
Örneğin “meclis” bir bireyler birlikteliği olduğundan kolektiftir. “Milletvekili” ise bu bireyler bütününün tek bir temsilcisi olduğundan distribütiftir. “Ordu” kolektif, “asker”, distribütif kavramdır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM Kaynak: Ömer YILDIRIM'ın Kişisel Ders Notları. ****** Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf "Klasik Mantık" Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)
