Mantık doğa bilimleri (fizik, kimya, biyoloji vb.) gibi deney ve gözlem yaparak bilgi doğrusunu araştırmaz. Mantığın amacı, mantık doğrusuna ulaşmaktır. Akıl ilkelerinden kaynaklanan doğruya, mantık doğrusu denir.
Mesela; “bütün kuşlar uçar” dedikten sonra, “serçe uçar” ifadesinin doğru olması gerekir.
Bilgi doğrusu dediğimiz şey ise nesne ile dış dünyada bulunan, somut olarak varolan herhangi bir şeyle buna ait olan bir yargının örtüşmesidir. Örtüşme gerçekleşiyorsa bu bilgi doğru, örtüşmüyorsa bu bilgi doğru değildir. Fizik, kimya ve biyoloji gibi doğa bilimlerinin konusu dış dünyada bulunan varlıklardır. Matematik ve mantık gibi bilimlerin konuları ise aklın ürünleri olan, düşüncede olan varlıklardır.
Mantık doğrusu, akıl ilkelerinden kaynaklanan doğrudur. Bilgi doğrusu ise yargının taşıdığı anlamla yargının işaret ettiği nesne arasındaki uygunluğa bağlı olan doğrudur. Örneğin “Tahta yeşildir” ifadesinde “tahta”, gerçekliktir. Buna atfedilen yargı “yeşildir” ifadesidir. Bu ikisi örtüşürse bilgi doğru, örtüşmezse bilgi yanlış olur.
Bilgi doğrusunu ilgilendiren varlıklar “reel varlıklar”dır. Mantık doğrusunu ilgilendiren varlıklar ise “ideal varlıklar”dır.
REEL VARLIKLAR
* Dış dünyada bulunurlar. * Somut varlıklardır. * Duyularla algılanırlar. * Laboratuvar ortamında incelenebilirler. * Doğa bilimlerinin konusuna girerler.
Örneğin “Su, boğucudur” ifadesinin dış dünyada ispat edilme olanağı vardır.
Örneğin “İnsan bir şeyi hem söyleyip hem söylemediği iddia edemez.” ifadesi, salt akıl yürütme ile ilgilidir.
Mantık doğrusuna, düşünme ilkeleri aracılığıyla ulaşılır. Mantıksal doğrular, düşünme ilkelerine uygun doğrulardır.
Mantık ilkeleri doğru düşünebilmek için uyulması gereken temel ilkelerdir.
Ayrıca Lütfen Bakınız: Mantıksal Düşünmenin Temel İlkeleri
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM Kaynak: Ömer YILDIRIM'ın Kişisel Ders Notları. ****** Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf "Klasik Mantık" Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)
Mantık doğrusuna, düşünme ilkeleri aracılığıyla ulaşılır. Mantıksal doğrular, düşünme ilkelerine uygun doğrulardır.
Mantık ilkeleri doğru düşünebilmek için uyulması gereken temel ilkelerdir. Günlük hayatta bu ilkeler doğrultusunda düşünme eylemini gerçekleştirdiğimiz için bu ilkelerle çelişen, bunlara karşıt ifadeler söyleyen kimselere “Mantıksız konuşma” diye uyarıda bulunuruz. Bu ilkeler öğretme öğrenme sonucu kazanılmaz. Doğuştan herkeste bulunur.
Peki nedir bu düşünme ilkeleri?
1. Özdeşlik İlkesi
Bu ilke sembolik mantıkta “A=>A” ya da “A=A” şeklinde ifade edilir. Dilsel anlamda ise, “A, A’dır.” biçiminde belirtilir.
Herhangi bir şeye, “A” dediysek, onun kendisinden başka bir şey olduğunu ileri sürmek, mantığın özdeşlik ilkesine aykırıdır. Yani bir şey ne ise, odur.
Örneğin “Köpek, köpektir” dedikten sonra köpeğin gerçekten köpek olup olmadığıyla ilgili herhangi bir sorunun yönlendirilmesi bile mantık dışıdır.
Bir şey ne ise odur. Her şey kendi kendisiyle aynıdır. Yani “A, A’dır” ya da bir şeye “A” dediysek o şey “A”dan başka bir şey değildir.
2. Çelişmezlik İlkesi
Bu ilke sembolik mantıkta “~(A Λ ~A)” şeklinde ifade edilir. Akıl birbiriyle çelişen iki önermeden birini doğru kabul ederse, diğerini yanlış kabul eder.
A bir köpek ise, “A hem bir köpektir, hem de köpek değildir” diyemeyiz. Yani A hem A’dır, hem de ~A’dır dememiz, bunu ileri sürmemiz mümkün değildir. “Bu hem bir köpektir, hem de bir köpek değildir” denilemez. Çünkü bir yargının doğru olduğunu kabul ediyorsak onun aynı anda yanlış olduğunu kabul etmemiz olanaksızdır.
3. Üçüncü Hâlin İmkânsızlığı İlkesi
Bu ilke sembolik mantıkta “(A V ~A)” şeklinde ifade edilir. Yani bir şey ya A’dır, ya da A değildir. Bir şey ya köpektir, ya da köpek değildir. Bunun dışında başka bir şey olma durumu olamaz. Bozuk para ya yazı gelecektir, ya tura. Üçüncü ihtimal söz konusu değildir. Bir insanın bir annesi vardır, bir babası. Üçüncü ihtimal söz konusu değildir.
Evrende hiçbir şey kendiliğinden gerçekleşmez. Her şeyin bir nedeni ve varoluş sebebi vardır. Yeterli sebep olmadan bir şey meydana gelemez. Her yargı, doğru olmak için bir yeter nedene ihtiyaç duyar.
1<2 ve 2<4 ise buradan 1<4 sonucuna ulaşmak için yeterli bir sebep var demektir.
a. Amaçlılık
Her şeyin bir amacı vardır. Her şey bir amaca yöneliktir. Bu dersin, bir amacı olduğu gibi.
b. Sebeplilik
Her şeyin bir sebebi vardır. Sebepsiz hiç bir şey yoktur. Bu dersin anlatılması belli sebeplere dayanır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM Kaynak: Ömer YILDIRIM'ın Kişisel Ders Notları. ****** Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf "Klasik Mantık" Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)
