Klasik mantık Aristo geleneğine bağlı olarak ele alınan mantığa denir. Gerek İslâm dünyasında geıek Avrupada asırlarca öğretimi yapılan bu mantıktır. Mantık konularının işlenmesinde İslâm mantıkçıları ile Batı mantıkçıları arasında fark varsa da bu bir mahiyet farkı değildir. Her iki kültür dünyasına bağlı mantıkçıların ele alıp işledikleri Aristo mantığıdır.
Klasik mantık dille çok ilgilidir; Çok defa şekilsel (formelle) olarak adlandırılsa da konuşma dilini kullandığı için mantık işlemlerinde muhtevanın etkisinden pek sıyrılamaz.
Mantık Aristo'da metafizik bir hüviyet taşıyordu. Daha sonrakiler yalnız mantık işlemlerini ele alarak metafizik konulardan uzaklaşmak istemişlerdir. Mantıkta işin içine daima muhteva girdiği içindir ki klasik mantık felsefenin bir kolu olmaktan kurtulamamıştır.
Mantığın bağımsızlık yoluna girmesi başlangıçta belirttiğimiz gibi XIX. asrın iknici yarısında başlamıştır.
klasik mantığın konularını işlerken İslâm mantıkçılarının anlayışını esas almakla beraber klasik Batı mantıkçılarının eserlerini de göz önünde tutup gerek İslâm dünyasında gerek Batıda klasik mantığın nasıl işlendiğini belirtmeye çalışacağız.
Mantıklı düşünme kendisini akılyürütmede gösterir. Aristo akılyürütme şekillerinden dedüksiyona önem vermiş onun da en mükemmel şekli olan kıyası esas almıştı. O halde klasik mantık için asıl amaç kıyasın incelenmesidir. Kavram ve önermelerin ele alınması kıyasın incelenmesi için zorunlu hazırlıktır. Beş sanat kıyasın uygulanma yeridir.
...
Alıntı :
KLASİK MANTIK (ARİSTOTALES MANTIĞI)
A. KAVRAM
Varlıkların zihindeki tasarımı kavram olarak ifade edilir. “Ağa甓kuş” “çiçek” “insan” tek tek varlıkların tasarımıyla ortaya çıkmış kavramlardır. Kavramlar genel olduklarından tek bir varlığın zihindeki tasarımı olan hayâlden farklıdır. (Kavram genel hayal ise özeldir.) Örneğin ev hayali bir tek evin hayalidir; oysa “ev” kavramının içine bütün evler girer.
Kavramlar dil ile ifade edilirse terim adını alır. Mantık’ta terim kendi başına bir anlam ifade eden en küçük birimdir. (Buna göre önermelerdeki terim sayısı kendi başına bir anlamı olan ifadelerin belirlenmesiyle bulunur.)
1. Terim Çeşitleri
– Tümel terim (Bütün şehirler)
– Tikel terim (Bazı şehirler)
– Tekil terim (İstanbul)
– Genel terim (Şehir)
– Somut terim (İnsan)
– Soyut terim (İnsanlık)
– Olumlu terim (Canlı)
– Olumsuz terim (Canlı olmayan)
– Kollektif terim (Meclis)
– Distribütif terim (Milletvekili)
2. Kavramlar Arası İlişkiler
a. Eşitlik: İki kavramdan her biri diğerinin bütün elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında eşitlik vardır. (Canlı – Beslenen) Her canlı beslenendir. Her beslenen canlıdır.
b. Ayrıklık: İki kavramdan hiçbiri diğerinin hiçbir elemanını kapsamıyorsa bu iki kavram arasında ayrıklık vardır. (Deve – Kuş) Hiçbir kuş deve değildir. Hiçbir deve kuş değildir.
c. Tam girişimlilik: İki kavramdan sadece biri diğerinin bütün elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında tam girişimlilik vardır. (Çiçek – Lâle) Bütün laleler çiçektir. Bazı çiçekler laledir.
d. Eksik girişimlilik: İki kavramdan her biri diğerinin bazı elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında eksik girişimlilik vardır. Bazı insanlar çalışkandır. Bazı çalışkanlar insandır.
3. İçlem – kaplam ilişkisi
a. İçlem: Bir kavramın içine aldığı bireylerin ortak özellikleri o kavramın içlemini gösterir. “Kuş” kavramının içleminin ortak özellikleri olan “hayvan” “canlı” “varlık” vs. gösterir.
b. Kaplam: Bir kavramın içine aldığı bireyler o kavramın kaplamını gösterir. “Hayvan” “kuş” “serçe” kavramları “canlı” kavramının kaplamında yer alırlar ve “canlı” kavramının kaplamını gösterirler.
Not 1:
İçlem ile kaplam arasındaki ilişki ters orantılıdır. Kaplam arttıkça içlem azalır.
“Varlık” daha geneldir kaplamı çok içlemi azdır. “Kuş” az geneldirkaplamı daha az içlemi daha çoktur.
Not 2: İçlem ile kaplam arasındaki ilişki cins tür ilişkisinde olan kavramlarda belirlenir.
c. Beş tümel
1. Cins
2. Tür
3. Ayırım
4. Özgülük
5. ilinti
“Akıl” insana özgüdür. (Özgülük) Çünkü insandan başka akıllı varlık yoktur. “Uyuma” insanda ilintidir; çünkü insandan başka uyuyan varlıklar da vardır.
